Zgodnie z art. 991. § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wskazana instytucja ma na celu zabezpieczenie i ochronę interesów najbliższej rodziny zmarłego. Co istotne, instytucja zachowku zapewnia osobom wskazanym powyżej określoną korzyść (z reguły zindywidualizowaną w postaci roszczenia o zapłatę kwoty pieniężnej) ze spadku nawet wbrew woli zmarłego. Stojąc po drugiej stronie – osoby zobowiązanej do zapłaty zachowku – nie jest się na przegranej pozycji. Bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego uznaje możliwość obniżenia roszczenia o zachowek na podstawie zasady prawa cywilnego sformułowanej w art 5 k.c., zgodnie z którą nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Ma to miejsce w pewnych incydentalnych i wyjątkowych sytuacjach, gdzie przykładowo głównym składnikiem majątku pozostałego po zmarłym jest prawo do lokalu służące zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych zobowiązanego do zapłaty zachowku w razie braku możliwości do zaspokojenia tych potrzeb oraz gdy inne składniki spadku nie wystarczą na zaspokojenie roszczenia z tytułu zachowku. Przy orzekaniu o zachowku nie należy zatem pomijać oceny etycznej jak również zachowania względem zmarłego przez uprawnionego do zachowku
Jeżeli chodzi o zachowek radca prawny jest w stanie :
1. dokonać analizy majątku wchodzącego w skład spadku oraz realnie obliczyć jego „czystą” wartość z uwzględnieniem długów i ciężarów spadkowych,
2. określić komu z kręgu najbliższych członków rodziny zmarłego należy się zachowek i w jakiej kwocie,
3. wystąpić o zapłatę kwoty pieniężnej należnej tytułem zachowku jak i przeciwstawić się żądaniom o jego zapłatę ,
4. zastąpić uprawnionego do otrzymania zachowku przed sądem występując ze stosownym powództwem o zapłatę lub reprezentować obowiązanego do zapłaty zachowku.
